Wyrażenia przyimkowe along/up/down/through/

across/over the street:wybrane aspekty

semantyczne oraz pragmatyczno-pojęciowe

 

W wiadomościach telewizyjnych BBC World

20 września 2007 r. padło zdanie: Buddihst monks

march through streets... (Buddyjscy mnisi masze-

rują ulicami), w którym użyto przyimka through

zamiast głównej formy along w znaczeniu prze-

mieszczania się 'wzdłuż ulicy’. Na ekranie było

widać mnichów idących wzdłuż ulicy. Scena ta

uświadamia odbiorcy, iż ruch nie tylko 'wzdłuż ¹

ulicy’, lecz także 'w poprzek ulicy’, gdy przecho-

dzi się na jej drugą stronę, np. cross/walk over/walk

across the street, w języku angielskim jest kodo-

wany przez wiele przyimków.

Ulica, jezdnia, droga to inaczej ścieżka lub tor

ruchu (path²), po którym przemieszcza się trajek-

tor, obiekt zdefiniowany przez Ronalda W. Lan-

gackera jako figura³, która znajduje się w profilu

odniesieniowym. Inne jednostki są rozpoznawa-

ne jako landmark'⁴. Zatem w scenie, która przed-

stawia człowieka idącego wzdłuż ulicy lub po-

jazd jadący ulicą, trajektorem (TR) jest człowiek

lub pojazd, a landmarkiem (LM) - ulica (street).

Ścieżka ruchu TR jest wyznaczona na landmarku.

Oprócz ukierunkowania ruchu TR wzdłuż ulicy,

może on także przebiegać w poprzek ulicy; czy-

li człowiek idzie/samochód jedzie wzdłuż ulicy oraz

człowiek przechodzi przez ulicę. Te dwa schematy

wyobrażeniowe są leksykalizowane w języku an-

gielskim licznymi przyimkami. W artykule poka-

zuję sceny, które wraz z ulicą (street) konstruują

formy along, up, down, through, across oraz over.

Każdej scenie przestrzennej towarzyszy analiza

semantyczna danego przyimka w odniesieniu

do znaczenia dystynktywnego portretowanego

przez tę scenę. Zaczerpnięte z Internetu^{4 5 6} przy-

kłady użycia ilustrują pragmatyczno-pojęciowe

analizy zastosowania wymienionych przyimków

w kontekście ulicy jako LM, na którym jest wy-

znaczona ścieżka ruchu TR.

Celem artykułu jest przybliżenie uczącym się

języka angielskiego trudnych dla odbiorcy (nie

tylko polskiego), angielskich przyimków w kon-

strukcjach, które w języku polskim nie zawierają

odpowiadającego semantycznego zróżnicowania

form. Przyimek wzdłuż zwykle leksykalizuje sce-

nę, w której TR jest ukierunkowany na długości

LM, a w przypadku szerokości LM rolę tę pełni

przyimek przez. Każdy kolejny przyimek jest tłu-

maczony przez osobną jednostkę. W podsumo-

waniu wyodrębniam dwa główne schematy wy-

obrażeniowe: 'wzdłuż’ ulicy i ’przez’ ulicę. Zwra-

cam uwagę na konieczność ukazywania uczniom

scen przestrzennych konstruujących przyimki po-

znawane przez kontekst.

Ukierunkowanie ruchu TR

w wyrażeniu along the street

T.P Krzeszowski umieszcza along w gronie

przyimków „wyrażających usytuowanie przedmiotu

wobec jakiejś osi”⁶ i stawia obok tej formy polski

odpowiednik wzdłuż. Natomiast w załączonym

przez niego przykładzie przyimek along został

przetransponowany na polski przyimek przy:

You will find the hotel along the road.

Znajdziesz hotel przy tej ulicy (wzdłuż tej ulicy)⁷.

Przyimek wzdłuż w przykładzie koduje ciągły

i wydłużony LM z dwoma bokami, schematyzowa-

ny jako linia, jednocześnie wyznaczający ścieżkę/

tor ruchu dla TR. Przyimek ten komunikuje, iż TR

znajduje się lub przemieszcza równolegle do dłu-

gości LM^{8 9 10 11}. Schemat wyobrażeniowy przedstawia

scenę statyczną (TR znajduje się) oraz dynamiczną

(TR przemieszcza się). W schemacie dla przyimka

przy w scenie statycznej leksykalizowanej w po-

wyższym przykładzie, za R. Przybylską, TR znaj-

duje się w bezpośredniej bliskości na zewnątrz gra-

nicy liniowej obiektu LM⁹. Zatem obydwa przyim-

ki w języku polskim: wzdłuż oraz przy konstruują

podobny schemat statyczny, natomiast w scenie

dynamicznej występuje tylko wzdłuż.

W języku angielskim odpowiadającą scenę

statyczną i dynamiczną konstruuje forma along.

W znaczeniu odnoszącym się do przestrzeni fi-

zycznej, along oznacza podążanie granicą cze-

goś („following the boundary of something"¹⁰) lub

umieszczenie względem czegoś długiego, jak dro-

ga, strumyk lub ogrodzenie („being parallel to so-

mething long such as a road, stream or fence"¹¹).

Artykuł koncentruje się na drodze, ulicy. Cytaty

z Internetu w punkcie 1 leksykalizują scenę dy-

namiczną, natomiast w przykładach w punkcie 2

forma along konstruuje scenę statyczną.

1.    a. Go through Greycoat Place and along Greycoat

Street to view the NEW RHS HALL... Go left along

John Adam Street then right at Robert Street to

view the...

b.    Walking along Testers Street! Hi Reader, I don’t

want to kill your excitement of reading THIS AR-

TICLE by giving an introduction to it...

c.    Men and Women, Wearing the Traditional Burqa,

Walk Along a Street in Kabul Photographic Print

- at AllPosters.com. Choose from over 300000

posters and...

2.    a. (03-06) 04:00 PDT Baghdad - The book market

along Mutanabi Street was a throwback to the

Baghdad of old, the days of students browsing for

texts...

b.    Laver Hills resident Johnnie Gallman is opposed

to plans for another subdivision along Fortner

Street. She has lived off Fortner for four-and-a-

half years...

c.    Abandoned storefronts and boarded windows

along Canal Street are getting a facelift thanks

to a national trade association hoping to make

the heavily...

Studiowanie cytatów z internetowych baz da-

nych z pewnością doprowadzi ucznia do samo-

dzielnego konstruowania komunikatów, w któ-

rych along tworzy scenę dynamiczną i statyczną

z pojedynczym lub wielokrotnym TR. Along ukie-

runkowuje TR zarówno w górę (up), jak i w dół

(down) względem LM w wymiarze przednio-tyl-

nym, w którym ukierunkowują także angielskie

formy wymiaru górno-dolnego up oraz down.

Ukierunkowanie ruchu TR

w up the street i down the street

Formy up i down w wymiarze przednio-tyl-

nym w odniesieniu do mapy ukierunkowują TR

na północ - up i na południe - down. Gdy prze-

suwamy palec na mapie konturowej kraju lub

kontynentu, tor ruchu TR do góry (up) jest skie-

rowany na północ, natomiast wytyczenie toru

w dół (down) implikuje kierunek na południe.

Teoretycznie więc wizualizacja ruchu TR nie bu-

dzi wątpliwości. Sytuacja komplikuje się w scenie

przestrzenno-fizycznej w mieście. Bez kompasu

trudno jest określić kierunek północny i południo-

wy osobom, dla których naturalne jest określanie

ukierunkowania za sprawą wewnętrznych (intrin-

sic) i względnych ram odniesienia (relative frame

of reference). Użytkownicy języka polskiego i an-

gielskiego w określaniu ukierunkowania obiektów

głównie wykorzystują wewnętrzne oraz względne

ramy odniesienia, gdzie kierunek geograficzny nie

odgrywa roli. Zatem powstaje pytanie, dlaczego

w języku angielskim tak dużą frekwencję użycia

mają wyrażenia up the street/road oraz down the

street/road, skoro wyrażenia na północ i na połu-

dnie w odniesieniu do kierunków w mieście pra-

wie nie znajdują zastosowania. Odpowiedź tkwi

w semantyce form up i down oraz w pragmatyce

scen, które te jednostki konstruują.

R. Quirk oraz S. Greenbaum^{12 13} włączają formy

up i down do grupy elementów towarzyszących

czasownikom ruchu, które wyrażają ruch z odnie-

sieniem do osi lub ukierunkowującej ścieżki. Kon-

trastują ze sobą pod względem ukierunkowania

ruchu TR na osi wertykalnej. Niemniej jednak up

i down w znaczeniach rozszerzonych i dystynktyw-

nych metaforycznych stosuje się także w odnie-

sieniu do osi poziomej. Z osią poziomą wiąże się

użycie up the street i down the street. W tym arty-

kule nie biorę pod uwagę relacji przestrzennej,

w której LM ulica znajduje się w okolicy górskiej

i wizualnie dyktuje kierunek w/pod górę (up) lub

na dół (down).

Wyrażenie up the street

Protoscena dla up ujmuje tę formę na osi wer-

tykalnej. Przyimek up wskazuje 'ruch wyżej’ (move-

ment to a higher place) lub 'położenie w miejscu

na określonej wysokości’ lub ’wysoko’ (location at

a high place)¹³. W rozszerzeniach up portretuje kilka

relacji na płaszczyźnie horyzontalnej. W związku

z wyrażeniam up the street istotne są trzy znacze-

nia umieszczone na osi horyzontalnej, związane

z lokalizacją lub ruchem w kierunku prowadzącym

wyżej bądź dalej do źródła. Znaczenie to opiera

się na schemacie wyobrażeniowym związanym

z protosceną dla formy up, sceną najczęściej ob-

serwowaną i wyobrażaną. Znaczenia tego zbioru,

mieszcząc się głównie na płaszczyźnie horyzontal-

nej, nie utrzymują parametru plus-minus, przy-

należnego znaczeniom związanym z pionowym

podniesieniem. Nie zachowują zatem wartości po-

zytywnej w związku z up i negatywnej dla down.

Jednak należy mieć na uwadze twierdzenie A. Tyler

i V. Evansa, iż wszystkie znaczenia dystynktywne,

które odnoszą się do znaczenia centralnego, choć

różnią się tak bardzo między sobą, że nie sposób

odwzorować ich przy pomocy kontekstu, mają ele-

ment wspólny z innym znaczeniem dystynktyw-

nym danej partykuły przestrzennej¹⁴.

Znaczenia up przedstawione w tej grupie wiążą

się z TR i LM postrzeganymi i konceptualizowanymi

w dwóch relacjach, tak jak większość znaczeń innych

przyimków. W relacji statycznej bez wydarzenia

ruchu, oraz w relacji dynamicznej z wydarzeniem

ruchu w schemacie uczestniczy punkt początkowy,

ścieżka i punkt docelowy. W konceptualizowaniu

wyrażenia up the street występują relacje statyczne

i dynamiczne. Rodzaj relacji jest uzależniony od

poprzedzającego czasownika.

W grupie znaczeń związanych z lokalizacją

w kierunku prowadzącym wyżej bądź dalej (do

źródła) mieści się znaczenie up odnoszące się do

lokalizacji 'dalej wzdłuż drogi’. Źródłem jest punkt

docelowy. Jest to pierwsze z dwóch znaczeń zwią-

zanych z ulicą, którą np. przebywamy w życiu co-

dziennym i często jesteśmy pytani o lokalizację

na niej obiektów. Znaczenie to ukazuje relację

statyczną między TR i LM. Relacja dynamiczna

ma miejsce wtedy, gdy wyrażenie up the street/

road poprzedza czasownik ruchu. Za leksykonem

internetowym two miles up the road znaczy 'to-

ward or at a point further along’¹⁵ (w kierunku

lub w miejscu dalej wzdłuż).

S. Lindstromberg stwierdza, iż jeśli ulica/jezd-

nia (road lub street) jest pozioma, wtedy nie ma

znaczenia, czy mówimy up the road, down the

road lub nawet along the road (wzdłuż ulicy). Wy-

bór przyimka jest istotny, gdy ulica znajduje się

na zboczu. Innym czynnikiem, który odgrywa rolę

w podjęciu decyzji, która forma jest odpowiednia

w danym kontekście, jest funkcja domykania luki

(closure of a gap), której wykładnikiem jest up¹⁶.

Nie stanowi to jednak pełnego wyjaśnienia kwe-

stii, dlaczego oddalając się wzdłuż ulicy, mówimy

up the street/road, mimo iż odległość się powięk-

sza, a nie zmniejsza. S. Lindstromberg spekulu-

je, że użycie up w tym kontekście jest możliwe

z tego względu, że horyzont prawie zawsze jest

wyżej niż poziom oczu, a ulice często prowadzą

w kierunku horyzontu^{17 18}. Jadąc ulicą dalej w nie-

znanym terenie, bez mapy i GPS, nie wiemy, czy

zbliżamy się do centrum, czy też od niego odda-

lamy. Widzimy dal - horyzont umieszczony wy-

żej niż poziom oczu. Większe wydaje się to, co

jest nam bliższe - domknięcie¹⁸. Zatem użycie up

w znaczeniu 'dalej wzdłuż drogi’ jest metaforycz-

ne, gdyż nie stanowi dosłownego domknięcia. To,

jak w statycznym znaczeniu związanym z 'loka-

lizacją dalej wzdłuż drogi’ przyimek up wpływa

na konstrukcję scen, ukazują następujące cytaty

zaczerpnięte z bazy wyszukiwarki Google.

3. a. Living up the Street is a book written by Gary

Soto. It was published in 1985. The book is a col-

lection of short stories that don’t link together but

have a...

b.    News that’s right up your street, but stops at

the corner. 'Hyper-localism’ is attracting big mo-

ney, writes James Robinson. So could the news-

paper of the...

c.    Up the street on Capitol Hill, though, the sight

of Toyota lobbyists working with the Detroit 3

to defeat the toughest fuel economy proposals

is raising...

Znaczenie dynamiczne 'ruch wzdłuż drogi’

lub 'do źródła’ (movement along a way albo in

a direction toward the source)¹⁹ jest bezpośrednio

związane z poprzednią relacją statyczną. Wyekspo-

nowane w punkcie 4 tłustym drukiem wyrażenia

przyimkowe z up portretują relacje dynamiczne

przemieszczania się wzdłuż ulicy.

4. a. They’re both smiling and looking from side to

side as they go up the street. And there’s a tre-

mendous ovation going up from all Aucklanders

here in Queen...

b.    EJ675603 - „Heading Up the Street:" Local-

ized Opportunities for Shared Constructions of

Knowledge.

c.    1995, the Mummers marched up Market Street.

The same day, the Philadelphia. Inquirer featured

three articles and a spread in the Inquirer Maga-

zine dedicated...

d.    Walking Back Up Depot Street is an epic jour-

ney, in the original sense of epic as a story that

poets invented to remind people of their own his-

tory - where...

e.    Walk straight ahead, cross a little side road and

you are on Hythe Bridge Street. Walk straight up

this street, over the canal, and you will come to

a place...

f.    Run up and down the street. Enter the URL

of a Amazon Yellow Pages Business with a street

view, and this will fetch the entire street...

W każdym cytacie występuje schemat drogi.

Znany jest punkt początkowy, ścieżka/tor oraz

punkt docelowy. Znaczenia zbliżone do central-

nego wytyczają drogę w wymiarze górno-dol-

nym, a znaczenia od niego oddalone zilustrowane

w powyższych cytatach - w wymiarze przednio-

tylnym. Wszystkie znaczenia łączy schemat odda-

lenia w kierunku wyżej na płaszczyźnie wertykal-

nej lub wyżej/(dalej) - na płaszczyźnie horyzon-

talnej. W ramach płaszczyzny poziomej kierunek

wyżej/(dalej) ma odniesienie do mapy, więc wyżej

oznacza 'na północ’, lub do drogi typu jezdnia,

ulica - czyli 'dalej od obserwatora’.

Wyrażenie down the street

Ze względu na to, że przyimki up i down

mają opozycyjne znaczenia, często występują

obok siebie, co ilustruje przykład 4f. W proto-

scenie down koduje 'ruch niżej’ (movement from

a higher place) oraz 'umiejscowienie niżej’ (lower

position). Dla sceny przedstawiającej ruch lub

lokalizację wzdłuż ulicy istotne jest znaczenie

down związane z ukierunkowaniem na płasz-

czyźnie horyzontalnej. W kontekście lokalizacji

lub przemieszczania się wzdłuż ulicy, np. walking

down the street (spacerowanie wzdłuż ulicy), lek-

sykon internetowy podaje następującą definicję

dla down: along the course of (wzdłuż trasy). Oto

zaczerpnięte z bazy wyszukiwarki Google przy-

kłady użycia down w znaczeniu 'wzdłuż drogi’

w scenach statycznych 5a i b oraz dynamicz-

nych 5c i d:

5. a. Not yet mentioned by anyone below, there’s

also an identical trip down Market Street just

AFTER the fire. It’s somewhat cryptical title is

„tmp_50168’’...

b.    How much did the house down the street

sell for? Wondering what a house in your neigh-

borhood (or your dream neighborhood) goes for

these days?...

c.    A Random Walk Down Wall Street, written by

Burton Malkiel, a Princeton economist, is an influ-

ential book on the subject of stock markets...

d.    No point in eating there twice I thought so

I wandered down the street and went into the

first pub I came to - Eamonn’s. Eamonn was be-

hind the counter...

Obydwie formy up i down oraz przedstawiona

wyżej along w znaczeniu 'wzdłuż drogi’ (along^{19 20}

lub following the way of) występują w tym samym

kontekście bez różnicowania sceny. Rozróżnienie

jest jednak istotne w sytuacji, w której droga/ulica/

jezdnia przebiega pod nachyleniem²¹. Przyimek

down portretuje konfigurację, w której oddalają-

cy się obiekt wydaje się mniejszy. Mniejszy roz-

miar jest równoznaczny z niższą pozycją²². Z kolei

hipotezę dotyczącą użycia up w tym kontekście

podano dla znaczenia up, w którym jest wskazy-

wany ruch wzdłuż drogi lub do źródła. Natomiast

centralne znaczenie przyimka along 'wzdłuż (cze-

goś)’²³ jest związane z przemieszczaniem się TR

od punktu początkowego do punktu docelowego

drogi/ścieżki. Forma ta jest podawana jako bliski

synonim dla down w tym znaczeniu. Co więcej,

jej odpowiednik w języku polskim wzdłuż jest uży-

wany w przekładzie na język polski down w zna-

czeniu 'wzdłuż drogi’.

Ukierunkowanie ruchu TR

w wyrażeniu through the street

Przyimki, które mieszczą się na osi górno-dol-

nej, w wielu scenach mogą być zastąpione formami

wielokierunkowymi (omnidirectional), np. jednostką

o dużej frekwencji występowania - through. Uży-

cie innej, kontekstowo adekwatnej formy może

wpłynąć na wprowadzenie różnic w konstruowa-

nych schematach wyobrażeniowych. Także po-

między schematami, mimo semantycznej zmiany,

może zaistnieć pojęciowa odpowiedniość zarówno

w znaczeniach związanych z przestrzenią fizyczną,

jak i abstrakcyjną oraz temporalną.

Znaczenie centralne przyimka through poda-

no za internetowym podręcznym leksykonem se-

mazjologicznym ze stron wydawnictwa Cambrid-

ge^{24 25 26}. Z protosceną dla through łączy się pierwsze

wymienione w leksykonie, centralne znaczenie,

które wiąże się z miejscem (place), będącym ogra-

niczonym landmarkiem (bounded landmark). W pro-

toscenie występuje wydarzenie ruchu. Trajektor

przemieszcza się z jednej strony landmarka na

drugą, tzn. punkt początkowy ścieżki/toru ruchu

stanowi wejście z jednej strony granicy na LM,

ścieżka/tor przebiega w ramach granic wewnętrz-

nych LM, a punkt docelowy jest zlokalizowany

w miejscu przecięcia się ścieżki/toru ruchu z prze-

ciwległą do wejścia powierzchnią lub ścianą gra-

niczną LM. Rozbudowana nazwa znaczenia w lek-

sykonie przedstawia tę konfigurację następująco

- 'z jednej strony czegoś na inną’ (from one end

or side of something to the other).

W zdaniu, którym rozpoczęto artykuł Buddihst

monks march through streets, rozciągnięta w wy-

miarze przednio-tylnym, bez widocznych ścian

ograniczających, ulica nie jest typowym LM. Kon-

ceptualizowana jest nie jako powierzchnia, lecz

obiekt typu tunel, który zajmują np. inni ludzie

lub samochody. Przemieszczenie nie ma charak-

teru liniowego, następuje w postaci rozproszonej.

Znaczenie through w kontekście przemieszczania

się ulicą jest związane ze wskazaniem lokalizacji

lub przemieszczenia typu dyspersyjnego (used to

indicate here and there in; around)²⁵ obiektu TR

w ramach regionu wewnętrznego trójwymiaro-

wego LM. Ulica z wszystkimi obiektami, które się

na niej mieszczą, stanowi metaforyczny obiekt

trójwymiarowy, tak jak np. las w zdaniu They

walked slowly through the woods²⁶ (Powoli prze-

szli przez las).

Przykłady użycia z wyszukiwarki Google sta-

nowią dobrą ilustrację dla tego znaczenia for-

my through:

6. a. Tornado tears through London street. 07.12.06.

Add your view. London tornado damage...

b.    Reno, NV: Cattle run through Virginia

Street...

c.    Residents walk as floodwaters gush through

a street following continuous rainstorms in Foping

county in northwest China’s Shaanxi province...

d.    As Thomas walked through the street he look-

ed at all the shops. He was kind of lonely but was

used to it. He wished he had brought more mon-

ey to buy...

e.    Your goal in this skate board online game is

to ride your board through the streets and per-

form various tricks to earn points. Avoid crashing

into obstacles...

f.    Pru verdict sends chill through Wall Street. JO-

SHUA CHAFFIN / The Financial Times (UK) 11oct02.

[Dow Jones News Wire article below]...

g.    Huge car bomb rips through London street.

Real IRA likely to be main suspect as blast injur-

es seven and wrecks shops Special report: Nor-

thern Ireland...

h.    Firefighters were in action as a blaze ripped

through the Victoria Street premises of dressing

gown manufacturers Cooper and Co in Septem-

ber 1973...

i.    Politics - Confirmed: A woman accused of driv-

ing her car through a DC street fair and injuring

more than 40 people was an employee for DC

councilman Marion...

j.    Committee to continue State Street discussion

(March 13, 2002)... lights to remain green longer

so buses could get through State Street more

efficiently...

Analiza przykładów doprowadza do wniosków,

iż through w odniesieniu do ulicy nie konstruuje

scen statycznych. Trajektorem jest nie tylko czło-

wiek lub samochód. Jest nim także bydło, wiatr,

ogień albo odgłos zdetonowanej bomby. Ulica

stanowi metaforyczny region wewnętrzny trój-

wymiarowego obiektu.

W każdym znaczeniu through denotuje sche-

mat wyobrażeniowy, w którym trajektor z regionu

zewnętrznego landmarka przemieszcza się przez

jego region wewnętrzny, dociera do przeciwle-

głej granicy z wyjściem poza region wewnętrz-

ny, gdzie kończy się ścieżka/tor ruchu TR, bądź

ścieżka/tor wychodzi poza region wewnętrzny

landmarka.

Formy along, up, down oraz through konstruują

sceny, w których TR przemieszcza się wzdłuż LM.

Ukierunkowanie ruchu TR

w wyrażeniach across the

street oraz over the street

Centralne znaczenie across mieści ścieżkę,

która przecina lub przechodzi przez LM. Nie jest

istotne to, czy ścieżka/tor wychodzi poza region

wewnętrzny, czy mieści się między przeciwległymi

stronami regionu wewnętrznego. W użyciu cen-

tralnym across wskazuje kierunek ruchu 'z jednej

strony obszaru na drugą’ (movement from one side

of an area to the other), np. The girl ran across the

yard²⁷ (Dziewczyna przebiegła przez podwórze),

gdzie forma ta konstruuje scenę dynamiczną. Se-

kundarne jest użycie w scenie statycznej 'po dru-

giej stronie jakiegoś miejsca’ (on the other side of

a place), np. My friend lives across the street²⁸ (Mój

przyjaciel/Moja przyjaciółka mieszka po drugiej

stronie ulicy).

Dla znaczeń across przyporządkowujących

przejście TR na drugą stronę LM z pewną grupą

LM są budowane sceny z użyciem over. Znaczenie

'przejścia na drugą stronę’ (traversalsense) w sce-

nach z over powstaje z wydłużonymi (dosłownie:

rozszerzonymi - extended)) LM. A. Tyler i V. Evans

podają wybrane przykłady: bridge (most), railroad

(tory kolejowe), trestle (estakada), pedestrian walk-

way (przejście dla pieszych)^{27 28 29 30}.

Denotujący przejście przyimek across nie

pociąga za sobą takich ograniczeń. Przejście

na drugą stronę LM jest inherentnym elemen-

tem składowym protosceny dla across. Według

S. Lindstromberga, jeśli kontekst nie podaje in-

nej informacji, across zwykle oznacza przecię-

cie pod kątem prostym w stosunku do dłuższej

osi LM. Ponadto, prototyp mieści ścieżkę, któ-

ra przecina wyższą powierzchnię płaskiego lub

prawie płaskiego przedmiotu albo obszaru. Nie-

mniej jednak ten obraz może zostać obrócony,

tzn. ścieżka może znajdować się na powierzchni

wertykalnej, np. Some wandal has painted a white

steak across the front of the building³⁰ (Jakiś wan-

dal namalował białą smugę przez przednią ścianę

budynku) (tłum. D.C.).

W konfiguracji, w której występuje ruch, trzy

przyimki: through, across oraz over wnoszą różne

schematy wyobrażeniowe. S. Lindstromberg ilu-

struje różnice następującymi zdaniami³¹:

■    If I hear that you walked through a stream, I as-

sume you got your feet wet (Gdy dowiaduję się,

że przeszłaś przez strumyk, przypuszczam, że

zmoczyłaś stopy). (tłum. D.C.)

■    If I hear that you walked across a stream, I do

not know whether you did or not. Maybe you

went from bank to bank on stepping stones, or

a log near water level, or maybe the stream was

frozen and you crossed the ice (Gdy dowiaduję

się, że przeszłaś przez strumyk, nie jestem

pewien, czy to zrobiłaś, czy nie. Możliwe, że

przeszłaś od brzegu do brzegu, stąpając na

kamienie, lub po belce blisko poziomu wody,

może też strumyk był zamarznięty i przeszłaś

po lodzie) (tłum. D.C.).

■    If I hear that you walked (or rather jumped) over

a stream, I can safely assume that your feet re-

mained dry (Gdy dowiaduję się, że przeszłaś

(raczej przeskoczyłaś) przez strumyk, bez-

piecznie mogę założyć, że twoje stopy się nie

zmoczyły) (tłum. D.C.).

Jeśli zamiast strumyka wystąpi ulica, wtedy

użycie through w zdaniu, które mówi, że prze-

chodzę lub idę ulicą, daje informację, iż mogło

nastąpić otarcie o innego przechodnia lub trud-

ność związana z unikaniem przejeżdżających sa-

mochodów. W przypadku formy across konstru-

owana jest scena bezpiecznego przejścia, np. po

pasach i na światłach. Forma over koduje rezultat

- TR znajduje się po drugiej stronie ulicy. Sceny

te znajdują odbicie w praktyce, np. chcąc przejść

przez ulicę, mówimy do osoby nam towarzyszą-

cej: We’re crossing over (Teraz przechodzimy na

drugą stronę). Czasownik cross, będący rdzeniem

formy across, koduje wydarzenie ruchu - przejście

na drugą stronę. Forma over koduje lokalizację po

przeciwnej stronie³². Poniżej znajdują się przykła-

dy użycia w kontekście obydwu form: across oraz

over. Przykłady w punkcie 7 ilustrują sceny sta-

tyczne konstruowane przez across, cytaty należące

do grupy 8 mieszczą sceny dynamiczne. Przykłady

w punkcie 9 zawierają formę over.

7. a. If you are heading to the Central Library Friday,

December 1, stop across the street at MMoCA

from 5:30-8 pm for the “First Friday" Snow Globe

soiree...

b.    Just across the street from the Ocean Close to

everything - supermarket, public, places of wor-

ship. RENTALS IN SUNNY ISLES BEACH...

c.    Across the Street from the subway station is

a two story building currently being used as a car re-

pair shop. The place is pretty much an eyesore...

d.    Across the street is national forest land with

miles of trails for walking, biking and cross-country

skiing. We highly recommend visiting the river...

8.    a. She’s been coming to the sidewalk across the

street from your building every night at 11 pm.

And every night she stands there until sunrise, star-

ing at your...

b.    Walking across the street in Hanoi, Vietnam

is a FRIGHTENING...

c.    Walking across the street might seem like an

easy task, but every year thousands of people are

killed or injured because they don’t take the time

to be safe...

9.    a. Turn left, walk toward the street on your left

which is Worswick Street. Cross over Worswick

Street then cross over Pilgrim Street (to Baps

sandwich shop)...

b.    Go 2 or 3 blocks and cross over Lancaster

Street. Living Classrooms East Harbor Campus will

be on the right, continue straight down Caroline

Street and the...

c.    Go down Gervais Street toward West Columbia.

Cross over Gervais Street bridge. Make your first

left onto Alexander Road. You will see the Am-

phitheater and...

d.    Cross over 14th Street and continue to 10th

Street (Exit 250). Turn right onto 10th Street.

• Coming from south of Atlanta, traveling north

on I-75/85...

e.    Stay in the right land and follow 6th Street

until you cross over Market Street. In between

Chestnut and Walnut Streets is Sansom Street,

which is on the...

Można zauważyć, iż w punkcie 9 over jest ele-

mentem towarzyszącym w stosunku do poprze-

dzającego go czasownika ruchu cross. Element

towarzyszący (satellite) wyznacza ścieżkę/tor ruchu

TR³³. W tym kontekście over portretuje ścieżkę/tor

skierowany na drugą stronę ulicy³⁴.

Podsumowanie

Scena z życia codziennego, którą jest wizu-

alizowane lub obserwowane przemieszczanie się

obiektów wzdłuż ulicy i na drugą jej stronę, ma

wysoką frekwencję występowania w tworzonych

przez uczniów tekstach pisemnych i ustnych. Trud-

ność stanowi użycie właściwego przyimka (przy-

słówka, partykuły itp.), co w przekładzie na język

polski znajduje odpowiednik w postaci jednego

przyimka wzdłuż dla kierunku przednio-tylnego

na LM (ulicy) oraz przez dla kierunku bocznego

na LM (ulicy). W języku angielskim zastosowa-

nie w tym kontekście znajduje więcej jednostek

leksykalnych. Każda z nich koduje specyficzną

informację. Poznając protosceny dla poszczegól-

nych form oraz sceny, które te formy budują dla

poszczególnych znaczeń dystynktywnych (distinct

senses), uczeń rozwija umiejętność budowania in-

nych scen z wykorzystaniem poznanych schema-

tów przestrzennych, w odniesieniu do innych LM.

Przybliżeniu objaśnień służą cytaty z Internetu.

Na ich podstawie uczeń samodzielnie formułuje

opisy scen i wyciąga wnioski. Definicje użycia są

jego autorstwa. Nauczyciel naprowadza ucznia.

Ten sam leksem występujący jako: przyimek, par-

tykuła, postpozycja, staje się wyraźny w portre-

towanych przez ucznia scenach.

(październik 2007)